KULTURNO-ISTORIJSKI SPOMENICI

SPOMENIK RUDARU

SPOMENIK ĐORĐU VAJFERTU -Đorđe Vajfert se rodio 15. jula 1850.godine u Pančevu. Jedan od najvećih industrijalaca Srbije, koji je otvorio pivaru u Beogradu, rudnike u Kostolcu i Boru, pokrenuo „Sartid“ u Smederevu, te je na taj način postao tvorac modernog rudarstva u Srbiji. Nakon nekoliko godina eksploatacije Borskog rudnika, postao je jedan od najbogatijih industrijalaca u Srbiji. Osim što je bio jedan od najbogatijih i najuticajnijih ljudi u Srbiji svoga doba, jedan je od osnivača Narodne banke Srbije i guverner iste u periodu 1890-1902 i 1912-1926, ukupno 26 godina. Umro je u Beogradu, 12. januara 1937.godine.(B.S.)

SPOMENIK LOGORAŠIMA U VREME DRUGOG SVETSKOG RATA -Spomenik logorašima Borskog rudnika U blizini novog rudarskog okna u Boru, podignut je 1982. godine spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora na prinudnom radu od 1941-1944.g. Svedočanstvo je nadčovečanskih muka i stradanja onih koje su Nemci deportovali u rudniku na najtežim radnim mestima izrabljivali. Spomenik dočarava neživot, već preživljavanje u svakom od 33 logora, koji su postojali u Boru i njegovoj okolini. Spomenik su kreirale arhitekte Lidija Popović i Miloš Kovačević. (B.S.)

SPOMENIK MIKLOŠU RADNOTIJU -Mikloš Radnoti, mađarski pesnik i učitelj, rođen je 5. maja 1909. u Budimpešti , Austrougarska. U septembru 1940. bio je regrutovan u jevrejski radni bataljon mađarske vojske do decembra te godine, a zatim od jula 1942. do aprila 1943. drugi put. U maju 1944. godine počeo je treći radni odnos Radnotija i njegov bataljon je deportovan u Bor u Srbiji . Posle 1943. godine, mađarsko-jevrejski prisilni radnici zatvoreni su u blizini borskih rudnika bakra koji su pokrivali 50 odsto potreba bakra u nemačkoj ratnoj industriji . 17. septembra 1944, Radnoti je bio prisiljen da napusti kamp u koloni od oko 3.600 zatvorenika zbog vojne ofanzive savezničkih vojski . Podržao je neljudski prinudni marš od Bora do Szentkiraliszabadja , gde je napisao svoju poslednju pesmu 31. oktobra. U novembru 1944. pripadnici mađarske garde ubili su ga i još dvadeset zatvorenika zbog njihove totalne fizičke i mentalne iscrpljenosti. Dati su različiti datumi njegove smrti. Neke publikacije navode dan u periodu od 6. do 10. novembra. Na detaljnoj i naučnoj izložbi Mađarske akademije nauka 2009. godine rečeno je da je 4. novembar datum smrti. (B.S.)

SPOMENIK PETRU RADOVANOVIĆU Petar Radovanović rođen je oko 1882. godine u Zlotu, istočna Srbija. Kao mlad rudar u Senjskom rudniku prišao je radničkom pokretu i 1905. godine, nakon osnivanja prve organizacije Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS) u tom kraju (Zaječar), postao je njen član. Kao jedan od najistaknutijih socijalističkih agitatora u istočnoj Srbiji, od 1912. do 1914. godine bio je poslanički kandidat na listi SSDS-a. Učestvovao je u Prvom svetskom ratu dobivši odlikovanja. Na frontu je propagirao nepravednost i suludost sukoba, optužujući evropske buržoazije za tragediju koja je nastala. Na Kongresu ujedinjenja 1919. godine, učestvovao je kao predstavnik svoga kraja. Takođe je bio delegat i na Vukovarskom kongresu 1920. godine. Na izborima za Ustavotvornu skupštinu 1920. godine, bio je zamenik nosioca okružne liste Komunističke partije Jugoslavije za timočki okrug. Nakon donošenja Obznane, bio je hapšen i progonjen. Kad su osnovani Nezavisni sindikati, Petar Radovanović je bio član Oblasnog odbora za nišku oblast i sekretar Saveza rudara za istočnu Srbiju. Na Četvrtom kongresu KPJ, održanom 1924. godine u Beču, izabran je za člana Centralnoga komiteta KPJ. U proleće 1928. godine bio je delegat na kongresu Crvene sindikalne internacionale (PROFITERNA), održanom u Moskvi. Tri meseca je boravio u Rusiji, posećujući rudnike Donbaskog basena, a na kongresima rudara Sovjetskog Saveza držao govore prekidanim aplauzima. Posle 1929. godine bio je često hapšen i pod prismotrom policije. Ostao je aktivan u revolucionarnom radničkom pokretu sve do pred rat 1941. godine, kada se teško razboleo. Umro je 1947. godine od posledica bolesti.

RADOMIR JOVANOVIĆ “ČOČE” – BISTA

SPOMENIK ĐORĐU VAJFERTU

SPOMENIK
POGINULIM SRPSKIM I FRANCUSKIM VOJNICIMA
U RATOVIMA 1912-1918

SPOMENIK AKCIJAŠIMA NA CRNOM VRHU

DRVENA JAMSKA PODGRADA-EKSONAT