Krivudavim , dobro asvaltiranim putem udaljenim od Bora 22 kilometara , stižete u selo Zlot. Kroz sam centar protiče Zlotska reka i deli ovo, među najvećim selima u Srbiji, na dva dela. U samom centru nalazi se osnovna škola, koja je najstarija škola u Borskoj opštini čije je otvaranje bilo daleke 1837. godine,tada su je pohađala samo muška deca, a od 1871.g. počinju da se školuju i ženska deca.
U neposrednoj blizini je Dom kulture sa bioskopskom dvoranom koji trenutno nije u funkciji, stadion za male sportove i seoska Ambulanta sa lekarom koji je tu svakodnevno, Mesna zajednica i Pošta koja radi svakom radnim danom. U samom centru ima nekoliko dobro snabdevenih prodavnica, pekara, i nekoliko kafića i kafana.U Zlotu se nalazi i crkva Sv. proroka Ilije koja je sagrađena 1837.g. kao i slavoluk u centru sela podignut u slavu poginulim borcima u ratovima 1912-1918.g., u čast Timočke divizije koja se proslavila bitkama na Ceru i Kolubari.Planinsko područje nesvakidašnje lepote isprepletane planinama Dubašnica, Malinik, Crni vrh, Beljavina, Dubašničkom visoravni i jedinstvenim Lazarevim kanjonom.
Prisustvo života na ovim prostorima vezuje se za Lazarevu pećinu i bakarno doba (IV-III milenijum pre n.e.) i Staro gvozdeno doba – prva polovina II milenijuma , na šta ukazuju predmeti i oruđa pronađena u pećini..Više legendi pokušava da odgonetne naziv sela Zlot i svaka je na svoj način potkovana dokazima. Jedna legenda kaže da se naziv Zlot vezuje za naziv poljskog novca – zlotom pronađenog na mestu zvanom Manastirište, gde postoje ostaci stare crkve , kojega su doneli zalutali Krstaši – na novcu se nalaze otisci „Sigmunda III- kralja poljskog“, druga zbog zlatonosne reke koja protiče ovim krajem, a možda i zbog zlatonosnog rudnika Zlat koje se pretpostavlja se nalazi na na teritoriji ovog sela.
Stare zemljopisne karte iz 1718.g. prvi su pisani trag o selu Zlot. Novija istorija kaže da je prvo naselje bilo na Kobili, a postoje ostaci naselja i na Selištu. Migracije uslovljene ratovima i seobama dovele su u ovaj kraj Albance, vremenom su se stopili sa većinskim vlaškim stanovništvom. Na ataru sela formiralo se više kotuna: Dubrava, Manastirište, Krov, Prevalje, Ogrež, Devesel, Galonja, Zlaća, Beljevina, Selište, Gornja Stopanja, Donja Stopanja, Smolnica, Krljinac, Oblež, Kobila, Tilva njagra, Dosu Banji, Valja ku Frasn, Ćetaće.Toponim Umka je nenastanjen , nalazi se na Crnom vrhu i koriste ga tokom letnjih meseci stočari koji borave u privremenim kolibama čuvajući svoja stada.
Pored ljudi najveće prirodno bogatstvo ovog područa jeste Zaštićeno prirodno dobro I kategorije – Spomenik prirode Lazarev kanjon u kojem su stanište našle mnoge biljne i životinjske vrste. Suri orao- najveća ptica grabljivica, divokoze, kao i biljka „Ramondija“- koja jedino još „stanuje „ na ovim prostorima.
Mnogobrojni prirodni uticaji vekovima su vajali reljef ovoga kraja. Kanjoni, slepe doline, reke ponornice, bistri potoci, jame, vrtače, visoravni, a iznad svega ili bolje reći ispod, u beskrajnim hodnicima krečnjačkih stena veliki broj speleoloških objekata među kojima najsjajnije Lazareva pećina i Vernjikica. Obe veličanstvene, okićene draperama, stalaktitima i stalagmitima koje su vekovi stvarali kap po kap i tako do večnosti. Biser kojem ćete se uvek vraćati.Prvi je pećinu opisao Feliks Kanic, Jovan Cvijić je istraživao, a Pećinu je za turističku valorizaciju otvorio 1976.g. Dr. Radenko Lazarević. I danas mnogo godina kasnije pećina isto fascinira kao i kada je prvi čovek zakoračio u tamni vilajet u kojima čame okamenjeni ljudi, biljke, predmeti…
Autor: Jasna Tomić
